Biện pháp tư pháp là gì? Các biện pháp tư pháp hiện hành

Biện pháp tư pháp là gì?

Biện pháp tư pháp theo quy định có những đặc điểm gì?

Hiện nay, theo luật hình sự có những biện pháp tư pháp gì?

Bài viết dưới đây, Luật Quang Huy sẽ cung cấp cho bạn những thông tin về biện pháp tư pháp để bạn có thể tham khảo.

1. Biện pháp tư pháp là gì?

Biện pháp tư pháp là biện pháp chỉ quy định trong khoa học luật hình sự. Biện pháp tư pháp là Biện pháp cưỡng chế nhà nước được quy định trong luật hình sự và do tòa án áp dụng, bổ sung cho hệ thống hình phạt với mục đích thay thế hoặc hỗ trợ hình phạt.

2. Đặc điểm của các biện pháp tư pháp

2.1 Thứ nhất, biện pháp tư pháp là một dạng cưỡng chế hình sự của nhà nước

Đặc điểm này thể hiện ở tính quyền lực của nhà nước khi áp dụng các biện pháp tư pháp.

Nhà nước đơn phương sử dụng quyền lực để áp đặt ý chí, buộc phải tuân thủ thực hiện, nếu đối tượng bị áp dụng không thực hiện, nhà nước sẽ sử dụng biện pháp cưỡng chế để bắt buộc phải thực hiện.

2.2 Thứ hai, các biện pháp tư pháp chỉ được quy định trong Bộ luật Hình sự

Do tính chất của các biện pháp tư pháp là một dạng cưỡng chế hình sự, có thể làm hạn chế quyền và lợi ích của đối tượng bị áp dụng nên chỉ có bộ luật hình sự là văn bản pháp luật duy nhất quy định về các biện pháp tư pháp.

2.3 Thứ ba, biện pháp tư pháp ít nghiêm khắc hơn so với hình phạt

Nếu như hình phạt có thể hạn chế hoặc tước bỏ những quyền và lợi ích của người phạm tội như quyền tự do, quyền sở hữu, thậm chí kể cả quyền sống thì các biện pháp tư pháp chỉ tước bỏ các lợi ích mang tính vật chất hoặc chỉ mang tính hỗ trợ và thay thế hình phạt như bắt buộc chữa bệnh hay giáo dục tại trường giáo dưỡng, nên ít nghiêm khắc hơn.

Mặt khác, nếu như hình phạt để lại án tích thì việc áp dụng các biện pháp tư pháp không để lại án tích.

Vì vậy, có thể nói đây cũng là biểu hiện minh chứng cho tính ít nghiêm khắc của biện pháp tư pháp so với hình phạt trong luật hình sự.

2.4 Thứ tư, thẩm quyền áp dụng biện pháp tư pháp bao gồm các cơ quan tiến hành tố tụng hình sự khác nhau

Điều này tùy thuộc vào giai đoạn của tố tụng hình sự. biện pháp tư pháp có thể được áp dụng trong tất cả các giai đoạn của tố tụng hình sự.

Theo đó, trong giai đoạn xét xử và giai đoạn thi hành án hình sự, thẩm quyền áp dụng biện pháp tư pháp thuộc về tòa án nhân dân.

Trong giai đoạn điều tra và giai đoạn truy tố, thẩm quyền áp dụng biện pháp tư pháp thuộc về các cơ quan tiến hành tố tụng khác.

Đặc điểm này cũng cho thấy, đây là điểm khác biệt giữa biện pháp tư pháp so với hình phạt trong luật hình sự (do tòa án là cơ quan duy nhất có quyền nhân danh Nhà nước áp dụng hình phạt đối người phạm tội).

2.5 Thứ năm, đối tượng bị áp dụng biện pháp tư pháp khá đa dạng

Đối tượng bị áp dụng biện pháp tư pháp là người phạm tội, người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội nhưng mất khả năng nhận thức, mất khả năng điều khiển hành vi của mình, pháp nhân thương mại thực hiện hành vi tội phạm và người thành niên phạm tội nhưng tòa án xét thấy không cần thiết áp dụng hình phạt với họ mà thay thế vào đó là áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng.

Đặc điểm này cũng cho thấy sự khác biệt về đối tượng bị áp dụng của biện pháp tư pháp so với đối tượng bị xét xử trong vụ án hình sự.

2.6 Thứ sáu, biện pháp tư pháp là một dạng của trách nhiệm hình sự

Đặc điểm này thể hiện ở một số khía cạnh sau:

• Biện pháp tư pháp chỉ được áp dụng trong lĩnh vực hoạt động tố tụng hình sự;
• Việc áp dụng các biện pháp tư pháp do các cơ quan tiến hành tố tụng hình sự thực hiện và được thể hiện trong bản án hay quyết định của tòa án hoặc trong các quyết định áp dụng pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng khác;
• Các biện pháp tư pháp được coi là ít nghiêm khắc hơn so với hình phạt nhưng nếu so sánh với các dạng trách nhiệm pháp lý khác thì nó vẫn nghiêm khắc hơn.

3. Các biện pháp tư pháp

Căn cứ điều 46 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017, các biện pháp tư pháp được chia theo hai nhóm đối tượng như sau:

Biện pháp tư pháp đối với người phạm tội bao gồm:

• Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm;
• Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi;
• Bắt buộc chữa bệnh.

Biện pháp tư pháp đối với pháp nhân thương mại phạm tội bao gồm:

• Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm;
• Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi;
• Khôi phục lại tình trạng ban đầu;
• Thực hiện một số biện pháp nhằm khắc phục, ngăn chặn hậu quả tiếp tục xảy ra.

Cụ thể:

3.1 Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm

Việc tịch thu sung vào ngân sách nhà nước hoặc tịch thu tiêu hủy được áp dụng đối với:

• Công cụ, phương tiện dùng vào việc phạm tội;
• Vật hoặc tiền do phạm tội hoặc do mua bán, đổi chác những thứ ấy mà có; khoản thu lợi bất chính từ việc phạm tội;
• Vật thuộc loại Nhà nước cấm tàng trữ, cấm lưu hành.

Đối với vật, tiền bị người phạm tội chiếm đoạt hoặc sử dụng trái phép, thì không tịch thu mà trả lại cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp.

Vật, tiền là tài sản của người khác, nếu người này có lỗi trong việc để cho người phạm tội sử dụng vào việc thực hiện tội phạm, thì có thể bị tịch thu.

3.2 Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại, buộc công khai xin lỗi

Người phạm tội phải trả lại tài sản đã chiếm đoạt cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp, phải sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại vật chất đã được xác định do hành vi phạm tội gây ra.

Trong trường hợp phạm tội gây thiệt hại về tinh thần, Tòa án buộc người phạm tội phải bồi thường về vật chất, công khai xin lỗi người bị hại.

3.3 Bắt buộc chữa bệnh

Đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh quy định tại điều 21 của Bộ luật Hình sự, Viện kiểm sát hoặc Tòa án căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh.

Đối với người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó có thể phải chịu trách nhiệm hình sự.

Đối với người đang chấp hành hình phạt tù mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh.

Sau khi khỏi bệnh, nếu không có lý do khác để miễn chấp hành hình phạt, thì người đó phải tiếp tục chấp hành hình phạt. Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù.

3.4 Khôi phục lại tình trạng ban đầu

Tòa án có thể quyết định áp dụng biện pháp tư pháp buộc pháp nhân thương mại phạm tội phải khôi phục lại tình trạng ban đầu đã bị thay đổi do hành vi phạm phạm tội của mình gây ra.

Trường hợp nếu cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính không tự nguyện thực hiện thì bị cưỡng chế thực hiện.

3.5 Thực hiện một số biện pháp nhằm khắc phục, ngăn chặn hậu quả tiếp tục xảy ra

Theo quy định, một số biện pháp này bao gồm:

• Buộc tháo dỡ công trình, phần công trình xây dựng không có giấy phép hoặc xây dựng không đúng với giấy phép;
• Buộc khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, lây lan dịch bệnh;
• Buộc đưa ra khỏi lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoặc tái xuất hàng hóa, vật phẩm, phương tiện được đưa vào lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, nhập khẩu trái với quy định của pháp luật hoặc được tạm nhập, tái xuất nhưng không tái xuất theo đúng quy định của pháp luật; hàng hóa nhập khẩu, quá cảnh xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng hóa giả mạo quyền sở hữu trí tuệ, phương tiện, nguyên liệu, vật liệu nhập khẩu được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ sau khi đã loại bỏ yếu tố vi phạm;
• Buộc tiêu hủy hàng hóa, vật phẩm gây hại cho sức khỏe con người, vật nuôi, cây trồng và môi trường, văn hóa phẩm có nội dung độc hại hoặc tang vật khác thuộc đối tượng bị tiêu hủy theo quy định của pháp luật;
• Buộc loại bỏ yếu tố vi phạm trên hàng hóa, bao bì hàng hóa, phương tiện kinh doanh, vật phẩm;
• Buộc thu hồi sản phẩm, hàng hóa vi phạm đang lưu thông trên thị trường.

4. Cơ sở pháp lý

• Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017.
• Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.
• Nghị quyết 103/2015/QH13 về thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự.

Trên đây là toàn bộ nội dung về biện pháp tư pháp.

Qua bài viết này chúng tôi mong rằng sẽ giúp bạn dễ hình dung hơn về vấn đề này.

Nếu nội dung tư vấn còn chưa rõ, có nội dung gây hiểu nhầm hoặc bạn có thắc mắc cần tư vấn cụ thể hơn, bạn có thể kết nối tới Tổng đài tư vấn luật hình sự qua HOTLINE 19006588 của Luật Quang Huy để được tư vấn trực tiếp.

Trân trọng./.